Шапшағай су қоймасы және Қазақстан-Қытай өзен-су істері туралы жағдай білетіндер хабарлассын
Қытай үкіметі 2004 жылы жоспарлап, 2008 жылы Іле өзені бойында бірқатар гидроэлектростанциялар салған, әсіресе 2015 жылғы Шапшағай (43°18'15.79" N 82°29'18.82" E) су қоймасының жаңартылуы төменгі ағыс елі болған Қазақстанның экологиялық ортасына келтіреген залалы аса ауыр, Қытай үкіметі «Өзендердің халықаралық конвенциясына» бойұсынып, төменгі ағыс елімен ақылдасып мәселені шешуі керек еді, әрі қатысты ақпараттың ашық жариялы болуы қажет еді, бірақ Қытай үкіметі халықаралық заңдарды өрескел бұзып, бір жақтылы жасырын құрылыстарын жүргізген, соның салдарынан төменгі ағыс елінің сулары ластанып, топырақтары құнарсызданып, су ресурстарының азаюы мен жер сілкіністерінің жиілеу құбылысын тудыруда. 2015 жылы Қытай үкіметі су құрылысы маңайындағы Қаражон жайлауы тұрғындарын мәжбүрлі түрде көшірген, соның салдарынан сол жердегі көптеген жергілікті Қазақтар басқа жаққа көшуге мәжбүр болған, соңында неше он мыңдаған Қазақтар жиналып орталық Бейжіңге арыз хат жазады, бірақ олар жергілікті Шинжияң үкіметінің қатаң жазалауына ұшырайды, кейбір арызданушылар әлі күнге дейін түрмеде заңсыз бас бостандықтарынан айырылуда.
Халықаралық өзен істері ұйымының баяндауынша, қазіргі жағдайда Қытайда 87 000 дамба салынған болып, дүниежүзі бойынша дамба саны ең көп ел болып отыр, оның ішінде әлемдегі ең үлкен Сан шия (Үш шатқал) дамбасы. Осы жобалардың кесірінен 23 миллион тұрғын өздерінің мекендерін тастап басқа жаққа көшуге мәжбүр болған, олардың ішінде көп бөлімі әлі күнге дейін мәжбүрлі көшірудің зардабын шегіп келеді. Қытайда 42％ дан астам өзендер ауыр дәрежеде ластанған, төрттен үш көл, су қоймаларының сулары адамдардың күнделікті түтінуі мен балық шаруашылығына жарамсыз. Қытайдың гидроэлектростанцияларды дамыту істері зор бодаулы жүргізілуде. Қытай үкіметі Қытайдың өзен суларының сарқылуына қарамастан өршіл түрде батыс-оңтүстік өңірде гидроэлектростанцияларды салу өрдісін жүргізуде.
Қытай үкіметінің Іле өзені бойындағы су істері құрылыстары «Халықаралық шекарасыз журналистер» ұйымының назарына ілікті, олар су қоймасына қатысты және де оның экологиялық ортаға зияны туралы бірінші қол шын ақпараттарды жинақтауды мақсат етуде. Осы туралы жағдайды білетін адамның бізге құнды ақпарат беруін үміт етеміз, және де хабар жіберуші мен хабар алушының бас амандығын көзде ұстай отырып, бізге тек қана э-почтаға (Erkinazat2018@protonmail.com) жіберіңіздер, пікірлесу шектеледі, және де *.rar, *.zaz *.exe қатарлы құжаттарды ашпаймыз, әрі хабар жіберушінің құпиялығын сақтаймыз, қатысты құжаттың тілі (Қытайша, Ұйғырша, Қазақша, Орысша, Ағылшынша қатарлы) шектелмейді.
Төменде көрсетілген су қоймаларының тұрғындарға, экологиялық ортаға әсерін білсеңіз хат жазыңыз:
Құпия: Шапшағай су қоймасы 43°18'15.79" N 82°29'18.82" E
Ақтөбе гидроэлектростанциясы
Қостай гидроэлектростанциясы
Сымтас гидроэлектростанциясы 42°45'40.61" N 81° 3'41.93" E
Нылқы ауданы (Жилин) Тай су қоймасы, Шан коу гидроэлектростанциясы 43°51'55.15" N 82°50'27.12" E
Ақыяз су қоймасы
Көксу су қоймасы
79 полк су қоймасы 43°45'55.77" N 83°15'30.70" E
Дөңмазар ауданы су қоймасы 43°49'16.58" N 81°56'45.59" E
Қорғас ауданы гидроэлектростанциясы 43°53'11.97" N 80°47'48.50" E
Құпия: Іле-Қашқар өзен су істері инженериясы 43°50'8.84" N 82° 0'33.59" E
Шапшал ауданы Шапшағай су қоймасы тұрғындарын көшіру мекемесі 43°50'22.45" N 81°10'11.56" E
Қаражон жайлауы тұрғындарының заңсыз қудалануы туралы ақпарат білетіндер де хат жазсын, Э-почта: Erkinazat2018@protonmail.com
شاپشاعاي سۋ قويماسى جانە قازاقستان-قىتاي وزەن-سۋ ىستەرى تۋرالى جاعداي بىلەتىندەر حابارلاسسىن
قىتاي ۇكىمەتى 2004-جىلى جوسپارلاپ، 2008-جىلى ىلە وزەنى بويىندا بىرقاتار گيدروەلەكتروستانسيالار سالعان، اسىرەسە 2015-جىلعى شاپشاعاي (43°18’15.79" n 82°29’18.82" e) سۋ قويماسىنىڭ جاڭارتىلۋى تومەنگى اعىس ەلى بولعان قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىنا كەلتىرەگەن زالالى اسا اۋىر، قىتاي ۇكىمەتى «وزەندەردىڭ حالىقارالىق كونۆەنسياسىنا» بويۇسىنىپ، تومەنگى اعىس ەلىمەن اقىلداسىپ ماسەلەنى شەشۋى كەرەك ەدى، ءارى قاتىستى اقپاراتتىڭ اشىق جاريالى بولۋى قاجەت ەدى، بىراق قىتاي ۇكىمەتى حالىقارالىق زاڭداردى ورەسكەل بۇزىپ، ءبىر جاقتىلى جاسىرىن قۇرىلىستارىن جۇرگىزگەن، سونىڭ سالدارىنان تومەنگى اعىس ەلىنىڭ سۋلارى لاستانىپ، توپىراقتارى قۇنارسىزدانىپ، سۋ رەسۋرستارىنىڭ ازايۋى مەن جەر سىلكىنىستەرىنىڭ جيىلەۋ قۇبىلىسىن تۋدىرۋدا. 2015-جىلى قىتاي ۇكىمەتى سۋ قۇرىلىسى ماڭايىنداعى قاراجون جايلاۋى تۇرعىندارىن ءماجبۇرلى تۇردە كوشىرگەن، سونىڭ سالدارىنان سول جەردەگى كوپتەگەن جەرگىلىكتى قازاقتار باسقا جاققا كوشۋگە ءماجبۇر بولعان، سوڭىندا نەشە ون مىڭداعان قازاقتار جينالىپ ورتالىق بەيجىڭگە ارىز حات جازادى، بىراق ولار جەرگىلىكتى شينجيياڭ ۇكىمەتىنىڭ قاتاڭ جازالاۋىنا ۇشىرايدى، كەيبىر ارىزدانۋشىلار ءالى كۇنگە دەيىن تۇرمەدە زاڭسىز باس بوستاندىقتارىنان ايىرىلۋدا.
حالىقارالىق وزەن ىستەرى ۇيىمىنىڭ بايانداۋىنشا، قازىرگى جاعدايدا قىتايدا 87 000 دامبا سالىنعان بولىپ، دۇنيەجۇزى بويىنشا دامبا سانى ەڭ كوپ ەل بولىپ وتىر، ونىڭ ىشىندە الەمدەگى ەڭ ۇلكەن سان شيا (ءۇش شاتقال) دامباسى. وسى جوبالاردىڭ كەسىرىنەن 23 ميلليون تۇرعىن وزدەرىنىڭ مەكەندەرىن تاستاپ باسقا جاققا كوشۋگە ءماجبۇر بولعان، ولاردىڭ ىشىندە كوپ ءبولىمى ءالى كۇنگە دەيىن ءماجبۇرلى كوشىرۋدىڭ زاردابىن شەگىپ كەلەدى. قىتايدا 42％ دان استام وزەندەر اۋىر دارەجەدە لاستانعان، تورتتەن ءۇش كول، سۋ قويمالارىنىڭ سۋلارى ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ءتۇتىنۋى مەن بالىق شارۋاشىلىعىنا جارامسىز. قىتايدىڭ گيدروەلەكتروستانسيالاردى دامىتۋ ىستەرى زور بوداۋلى جۇرگىزىلۋدە. قىتاي ۇكىمەتى قىتايدىڭ وزەن-سۋلارىنىڭ سارقىلۋىنا قاراماستان ءورشىل تۇردە باتىس-وڭتۇستىك وڭىردە گيدروەلەكتروستانسيالاردى سالۋ ءوردىسىن جۇرگىزۋدە.
قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ىلە وزەنى بويىنداعى سۋ ىستەرى قۇرىلىستارى «حالىقارالىق شەكاراسىز جۋرناليستەر» ۇيىمىنىڭ نازارىنا ىلىكتى، ولار سۋ قويماسىنا قاتىستى جانە دە ونىڭ ەكولوگيالىق ورتاعا زيانى تۋرالى ءبىرىنشى قول شىن اقپاراتتاردى جيناقتاۋدى ماقسات ەتۋدە. وسى تۋرالى جاعدايدى بىلەتىن ادامنىڭ بىزگە قۇندى اقپارات بەرۋىن ءۇمىت ەتەمىز، جانە دە حابار جىبەرۋشى مەن حابار الۋشىنىڭ باس اماندىعىن كوزدە ۇستاي وتىرىپ، بىزگە تەك قانا ە-پوچتاعا (erkinazat2018@protonmail.com) جىبەرىڭىزدەر، پىكىرلەسۋ شەكتەلەدى، جانە دە *.rar، *.zaz *.exe قاتارلى قۇجاتتاردى اشپايمىز، ءارى حابار جىبەرۋشىنىڭ قۇپيالىعىن ساقتايمىز، قاتىستى قۇجاتتىڭ ءتىلى (قىتايشا، ۇيعىرشا، قازاقشا، ورىسشا، اعىلشىنشا قاتارلى) شەكتەلمەيدى.
تومەندە كورسەتىلگەن سۋ قويمالارىنىڭ تۇرعىندارعا، ەكولوگيالىق ورتاعا اسەرىن بىلسەڭىز حات جازىڭىز:
قۇپيا: شاپشاعاي سۋ قويماسى 43°18’15.79" n 82°29’18.82" e
اقتوبە گيدروەلەكتروستانسياسى
قوستاي گيدروەلەكتروستانسياسى
سىمتاس گيدروەلەكتروستانسياسى 42°45’40.61" n 81° 3’41.93" e
نىلقى اۋدانى (جيلين) تاي سۋ قويماسى، شان كوۋ گيدروەلەكتروستانسياسى 43°51’55.15" n 82°50’27.12" e
اقىياز سۋ قويماسى
كوكسۋ سۋ قويماسى
79 پولك سۋ قويماسى 43°45’55.77" n 83°15’30.70" e
ءدوڭمازار اۋدانى سۋ قويماسى 43°49’16.58" n 81°56’45.59" e
قورعاس اۋدانى گيدروەلەكتروستانسياسى 43°53’11.97" n 80°47’48.50" e
قۇپيا: ىلە-قاشقار وزەن سۋ ىستەرى ينجەنەرياسى 43°50’8.84" n 82° 0’33.59" e
شاپشال اۋدانى شاپشاعاي سۋ قويماسى تۇرعىندارىن كوشىرۋ مەكەمەسى 43°50’22.45" n 81°10’11.56" e
قاراجون جايلاۋى تۇرعىندارىنىڭ زاڭسىز قۋدالانۋى تۋرالى اقپارات بىلەتىندەر دە حات جازسىن، ە-پوچتا: erkinazat2018@protonmail.com
Erkin Azat
05.04.2020
